ارتودنسی دندان یکی از شاخه‌های دندانپزشکی است که به اصلاح فک‌ها و دندان‌های نامرتب و به ردیف کردن دندان ها میپردازد. تمیز نگه داشتن دندان‌های کج و دندانهایی که به شیوه‌ای نامناسب با یکدیگر جفت شده‌اند دشوارتر است و احتمال از دست دادن دندان به دلیل پوسیدگی و بیماری‌های اطراف دندان بیشتر است.
به علاوه وارد شدن فشار بیشتر به عضله‌های جونده موجب سر درد، سندرم TMJ و درد گردن، شانه، کمر و پشت بدن میشود. دندان‌های کج و قرار گرفته در جا نامناسب از زیبایی چهره می‌کاهد. بهداشت بهتر دهان و دندان، چهره‌ای جذاب‌تر، طرح لبخند زیبا و عمر بیشتر دندانها و حتی مادام‌العمر بودن‌شان از مزایای درمان ارتودنسی به شمار می‌رود.
ضرورت انجام
فقط دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی دندان میتواند تعیین کند که آیا انجام ارتودنسی مفید هست یا خیر. متخصص بر پایه ابزار تشخیصی ـ شامل شرح حال کامل پزشکی و پرونده دندانپزشکی فرد، معاینه بالینی، قالب گرفتن از دندانها و عکس‌ها و رادیوگرافی‌های مخصوص ـ تصمیم نهایی خود در مورد سودمند بودن ارتودنسی را اتخاذ میکند و برنامه درمانی مناسب با شرایط بیمار را طرح‌ریزی میکند. در صورت مواجهه با هر یک از موارد زیر، شما نیز می‌توانید برای ارتودنسی دندان‌های خود اقدام کنید:
- اُوربایت:یا هم‌پوشانی عمودی دندان‌های پیشین بالا و پایین: در هنگام بسته بودن فک‌ها یا پیش آمدن دندان بالا روی لب پایین ـ در این حالت دندان‌های پیشین بالا بسیار جلوتر از دندان‌های پایین قرار دارند.
- آندربایت: (حالت معکوس اُوربایت) یا بزرگ‌تر بودن فک پایین از فک بالا در این حالت و دندان‌های پایین بسیار جلوتر از دندان‌های بالا قرار می‌گیرند یا این که دندان‌های بالا بیش از اندازه عقب هستند.
- کراس بایت یا عقب بودن یک یا تمام دندان‌های فک بالا نسبت به دندان‌های فک پایین:در این حالت هنگام جویدن، دندان‌های بالا با اندک فاصله طبیعی خود روی لبه دندان‌های پایین قرار نمی‌گیرند.
- بایت باز یا فاصله بین دندان‌های فک بالا و پایین هنگام بسته بودن دهان:در این حالت هنگام بستن دهان دندان‌های عقب کاملاً روی هم قرار می‌گیرند اما بین سطح دندان‌های بالا و یا کنار فضایی وجود دارد.
- ناهمانگی خط وسط دندانها:در این حالت مرکز دندان‌های پیشین بالا بر مرکز دندان‌های پیشین پایین منطبق نیست، البته درمان ارتودنسی دندان به خوبی می تواند این مشکلات را حل کند.
- وجود فضا در بین دندان ها:فضاها یا فاصله بین دندان هادر نتیجه از دست دادن دندانها یا پر نشدن دهان توسط دندانها.
- نامرتب بودن دندانها (کراودینگ):وقتی تعداد دندانها بیش از آن باشد که بتوانند بر روی ریج دندانی جای بگیرند.
سن مناسب برای ارتودنسی دندان
از درمان ارتودنسی دندان کودکان خُردسال با اصطلاح ارتودنسی پیشگیری یاد میشود. مداخله گاهی بسیار زود از سن 6 یا 7 سالگی(سن ارتودنسی) شروع میشود، چون در این سن، دندانها و فک همچنان در حال رشداند و بنابراین بهتر میتوان عارضه‌هایی چون نامرتبی دندانها را اصلاح نمود. پیش از درآمدن دندان‌های دائمی، میتوان کاری کرد تا آنها در موقعیتی بهتر لثه را بشکافند و از آن بیرون بزنند. برای مثال، قوس دندانی معمولاً به اندازه کافی بزرگ نیست تا تمام دندانها را دربربگیرد؛ مداخله زودهنگام از این نکته بهره میگیرد که فک کودک همچنان در حال رشد است و با استفاده از وسیله‌ای به نام بسط دهنده‌ی کام، قوس دندانی فوقانی کودک را بزرگ‌تر میکند. زمانی که قوس به اندازه مناسب برسد، احتمال این که دندان‌های دائمی در موقعیت بهتری دربیایند نیز بالاتر می‌رود. درمان‌های بیشتر معمولاً در سنین بالاتر مورد نیاز خواهد بود، اما بدون شک گستردگی و طول درمان کوتاه‌تری خواهد داشت.
شایان ذکر است که کودکانی که ارتودنسی دندان پیشگیری برایشان انجام میشود عموماً مجبور خواهند بود تا در آینده از بریس یا دیگر وسایل ارتودنسی استفاده کنند؛ اگرچه به لطف این درمان زودهنگام، درمان آتی ساده‌تر و کوتاه‌تر خواهد شد. از ارتودنسی پیشگیری معمولاً به عنوان درمان دو مرحله‌ای یاد میشود.
انواع ارتودنسی
وقتی به اصل مطلب می‌رسید، در واقع با دو گونه اصلی ارتودنسی ثابت و ارتودنسی متحرک، مواجه می‌شوید. به احتمال زیاد تصورتان بر این خواهد بود که بریس‌های موقتی یا ارتودنسی متحرک (گونه‌ای که به راحتی درآورده میشود) بهتر از گونه‌های ثابت یا ارتودنسی ثابت هستند؛ اما بهتر است بدانید که هر دو نوع ثابت و متحرک مزایا و معایب مختص به خود را دارند. تکنولوژی دندانپزشکی بریس‌های دندانی جالبی را برایمان به ارمغان آورده است؛ گونه‌های متعدد ارتودنسی دندان فلزی تا سرامیکی، همرنگ دندان یا شفاف؛ دیگر دوره‌ی ترسیدن نوجوانان از ارتودنسی و تمسخر هم‌سن و سال‌های‌شان به پایان رسیده است. میتوان به جرأت گفت که بسیاری از نوجوانان مشتاق ارتودنسی کردن هستند چون بریس در دهان داشتن به منزله حق عبور آنان از دوران خردسالی قلمداد میشود. در ادامه انواع گوناگون بریس را بررسی می‌کنیم.
ارتودنسی فلزی
ارتودنسی فلزی بیشترین رواج را دارند و تمام متخصصین ارتودنسی می‌توانند ارتودنسی دندان فلزی را در اختیار مراجعین خود قرار دهند که از براکت‌های چسبیده به هر دندان تشکیل میشود.
ارتودنسی سرامیکی
ارتودنسی سرامیکی به اندازه گونه فلزی مشخص نیست و تا حدی همرنگ دندان می شود به دلیل شفاف بودن براکت های آن، اما اندکی گران‌تر و ضعیف‌تر است. در مجموع باید گفت که اتودنسی دندان سرامیکی ظاهری عالی دارند.
ارتودنسی پشت دندانی
ارتودنسی پشت دندانی همان‌گونه که از نامش برمی‌آید به پشت دندان متصل میشود و بنابراین هنگام لبخند زدن جلب توجه نمی‌کند. هزینه این نوع ارتودنسی دندان بیشتر از بریس‌های فلزی متعارف است، هرچند امتیازهای آن به خوبی این تفاوت را توجیه میکند.
ارتودنسی نامرئی
ارتودنسی نامرئی واقعاً نامرئی است! صفحه‌های تنظیم کننده به صورت قالب ساخته شده‌اند و میتوان آن ها را برای شستن بریس و مسواک زدن دندانها و نخ دندان کشیدن به راحتی از دهان خارج کرد. در یک کلام میتوان گفت کهارتودنسی دندان نامرئی در مقایسه با دیگر بریس‌ها حکم کادیلاک را در میان دیگر ماشین‌ها دارد، پس در انتخاب آن شک نکنید البته به شرطی که توان پرداخت هزینه ارتودنسی سنگین آن را داشته باشید! بریس نامرئی در مجموع طرفداران بیشتری دارد، چون میتوان دندانها را منظم و ردیف کرد بدون آن که تمام اطرافیان از این موضوع باخبر شوند.
ارتودنسی دیمون
مزیت ارتودنسی دیمون بر بریس‌های متعارف و سنتی این است که نیازی به کش ندارد و در عوض براکت لغزش سیم را ممکن می‌سازد. در نتیجه بدون شک اتودنسی دندان دیمون راحتی بیشتری را به ارمغان می‌آورد.
براکت هوشمند
براکت‌های هوشمند جدیدترین دستاورد تکتولوژی در زمینه ارتودنسی دندان به شمار می‌روند و به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا به مثابه سیستم بریسی عمل کنند که اطلاعات و اقدامات ضروری برای کاهش زمان کلی ارتودنسی را در اختیار قرار دهند.
براکت با درب‌های خود بازشونده
بریس با درب‌های خود بازشونده نیازی به کش‌های مزاحم ندارد. این بریس برخوردار از تکنولوژی پیشرفته نتایج سریعی را به دست می‌دهد بی آن که لازم باشد هر هفته به متخصص ارتودنسی دندان مراجعه نمود.
ارتودنسی شفاف
این نوع ارتودنسی دندان با توجه به شفاف بودن به رنگ طبیعی دندانها درمی‌آید و بنابراین دیده نمیشود.
مراحل ارتودنسی
مراحل ارتودنسی دندان در ادامه ذکر شده است، هر کدام از این مراحل شامل چندین اقدام دندان پزشک می باشد که به طور کامل در این مقاله شرح داده شده است.
- رادیوگرافی و قالب‌گیری از دندان ها
- معمولاً عکس رادیوگرافی پانورامیک دهان (عکس تمام دندانها) و عکس هر یک از دندانها به صورت جداگانه لازم است.
- ممکن است از چهره، دندانها و دهان نیز عکس گرفته شود، بنابراین روز عکسبرداری به ظاهر خود برسید! این عکس‌ها بخشی از پرونده دائمی شما خواهند بود!
- متخصص ارتودنسی دندان قالب‌هایی را از دندان‌های بالا و سپس پایین تهیه میکند. حین قالب گرفتن احساس می‌کنید که دهان‌تان با ماده بتونه مانند پر شده است، اما کافی است فقط 30 ثانیه طاقت بیاورید؛ به علاوه طعم گچ قالب‌گیری را می‌توانید خودتان تعیین کنید. عمل قالب‌گیری بسیار ساده و کوتاه است، اگر به راحتی دچار حالت تهوع می‌شوید، سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و از راه بینی نفس بکشید.
- متخصص ارتودنسی دندان پس از بررسی تصاویر رادیوگرافی و قالب‌ها، برنامه درمانی مناسب را طرح‌ریزی میکند.
- چنانچه فضای بین دندان‌های خاص بسیار کم باشد، احتمالاً باید پیش از ادامه روند ارتودنسی، جداکننده‌های فلزی یا پلاستیکی بین دندان‌های‌تان قرار داده شود.
- شاید لازم باشد تعدادی از دندان‌های‌تان را بکشید. در برخی موارد در طول روند درمان، و نه در آغاز آن، این کار ضرورت می‌یابد.
- باید دندان‌های‌تان کاملاً تمیز شوند.
- اگر دندان‌های‌تان حساس است، دست کم به مدت دو هفته از خمیردندان سنسوداین یا خمیردندان‌های مشابه استفاده کنید تا حساسیت برطرف شود.
- هر گونه مشکل اطراف دندانی باید پیش از گذاشتن بریس درمان شود؛ حفره‌های پوسیدگی پر شود و مواردی از این دست.
- در صورت ضرورت عمل جراحی فک، این عمل باید پیش از گذاشتن بریس انجام شود؛ هر چند گاهی اوقات پس از ارتودنسی دندان صورت میگیرد. زمان عمل بسته به شرایط هر بیمار با بیمار دیگر تفاوت میکند.
- متخصص ارتودنسی دندان یا دستیار دندانپزشک دندانها را خشک میکند و آنها را با اسید مخصوص سفید کننده‌ای می‌شوید که مزه‌ی ناخوشایندی شبیه به چسب دارد؛ سعی کنید این اسید را روی زبان‌تان نگه ندارید. این ماده سطح دندانها را برای پیوند یافتن با “سیمان” نگه دارنده براکت‌ها آماده میکند.
- براکت‌ها روی دندانها قرار داده میشوند و سپس به سرعت، نور پلاسما با شدت بالا روی سطح براکت تابانده میشود تا پیوند شکل بگیرد.
- سیم (سیم قوسی) از میان تمام براکت‌ها به گونه‌ای می‌گذرد که به گونه فشار نیاورد. اگر احساس کردید که سیم ارتودنسی دندان درون گونه‌تان فرو می‌رود به متخصص بگویید تا سیم را کوتاه کند.
- کش‌های کوچکی (قطعه‌های مسدود کننده حلقه‌های دایره‌ای شکل) روی براکت‌ها قرار داده میشود تا آنها را روی سیم نگه دارد و حس فشار ایجاد کند. البته در صورت استفاده از براکت‌های دیمون نیازی به کش نیست.
- تنظیم ماهانه ارتودنسی دندان
بریس را باید هر 4 تا 6 هفته یک‌بارتنظیم کرد. در این مراجعه‌های هفتگی که بیست دقیقه بیشتر وقت نمی‌گیرد، متخصص ارتودنسی دندان کش‌های قبلی (قطعه‌های مسدود کننده) و گاهی سیم را نیز درمی‌آورد. ممکن است این کار کمی دردناک باشد که علت آن بیش از هر چیز فشار روی دندانها است.
- پس از تنظیم، دندانها تا چند ساعت یا چند روز درد خواهد کرد. در طول این مدت، غذای نرم میل کنید و مواظب خودتان باشید. تا زمان سر رسیدن مراجعه بعدی، درد دندان‌های‌تان کاملاً فروکش خواهد کرد.
- درآوردن بریس
درآوردن بریس ساده‌تر و سریع‌تر از آنچه که فکر می‌کنید انجام میشود. دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی دندان هنگامی که زمان درآوردن بریس فرا برسد، قوس روی پشت بریس‌ها را با سیم‌چین مخصوص می‌برد و به این ترتیب پیوند متصل کننده بین براکت و دندان از بین می‌رود. این حرکت به رغم صدای بلندش، دردی را پدید نمی‌آورد. تمام براکت‌ها از روی دندانها کنده میشوند و لایه‌ای از پلاستیک پیوندی را روی دندان به جا می‌گذارند. سپس دندانپزشک با استفاده از یک وسیله دستی با سرعت بالا پلاستیک را از روی دندانها پاک میکند و تمام محل‌های برداشتن پلاستیک را با مینا پوشش می‌دهد و در نهایت پولیش میکند.
- پلاک
ماه‌ها یا سال‌های متوالی و هزینه هنگفتی را صرف کرده‌اید، رنج و دردسر را به جان خریده‌اید تا دندانهایی صاف و مرتب داشته باشید و به تازگی از تحمل آن در دهان راحت شده‌اید. اما در واقع این پایان کار نیست چون باید پلاک بگذارید تا دندانها در موقعیت جدیدشان باقی بمانند. استفاده از پلاک مطابق دستور متخصص ارتودنسی دندان، به ویژه ظرف یک سال نخست پس از درآوردن بریس، اهمیت زیای دارد، چون حدوداً 9 ماه طول می‌کشد تا رباط‌های (لیگامان‌های) اطراف دندان موقعیت جدیدشان را به خاطر بسپارند. اگر از پلاک خود به طور منظم استفاده نکنید، دندان‌های‌تان جابه‌جا خواهد شد. بسیاری از افراد پس از گذشت یک سال تنها شب‌ها، آن هم چند شب در هفته، از پلاک استفاده میکنند تا مطمئن شوند که لبخند جدید زیبایشان را از دست نخواهند داد.
طول دوره درمان ارتودنسی
در پاسخ به این سوال که ارتودنسی چقدر طول می کشد باید گفت با توجه به منحصر به فرد بودن هر دهان و شدت نامرتبی دندانها، نمی‌توان بازه زمانی مشخصی را برای درمان ارتودنسی دندان تعیین کرد. عامل‌های متعددی، از جمله میزان نامرتب بودن، سن، سلامت دندانها و روش ارتودنسی خاص انتخاب شده، بر طول دوره درمان تأثیر می‌گذارد. بااین وجود، درمان متداول معمولاً بین 12 تا 36 ماه زمان می‌برد.
مزایا ارتودنسی
نتایج ارتودنسی و تأثیر بر چهره: اصلاح ناهماهنگی و روی هم قرار نگرفتن دندانها غالباً لبخندی زیباتر و جذاب‌تر را به ارمغان می‌آورد که بدون شک تأثیر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس فرد دارد.
پیشگیری از پوسیدگی: ارتودنسی دندان سلامت بیشتر دهان را نیز به دنبال دارد. تمیز کردن دندان‌های کج، پیش آمده، روی هم افتاده یا نامرتب بسیار دشوارتر از مسواک زدن دندانهایی صاف و ردیف است. از آنجایی که دندانها خوب تمیز نمیشود، پلاک ایجاد میشود و در نتیجه فرد به بیماری لثه، پوسیدگی دندان مبتلا میشود و حتی دندان خود را از دست می‌دهد. درمان ارتودنسی دندان این عارضه‌ها را اصلاح میکند تا راحت‌تر بتوان دندانها را مسواک زد.
پیشگیری از مشکلات ناشی از تراز نبودن دندانها: روی هم نیامدن دندانها میتواند در حرکت‌های مربوط به جویدن و صحبت کردن اختلال ایجاد کند و باعث فرسایش غیرطبیعی مینای دندان شود که به نوبه خود انجام درمان‌های زیبایی تجدید کننده پرهزینه‌ای مانند روکش یا اصلاح تاج دندان را ضروری می‌سازد. از این گذشته فک بالا و یا فک پایین نیز دچار مشکل میشود. درمان ارتودنسی احتمال بروز این مشکلات را کاهش می‌دهد.
